مردم تهران هنوز با احتیاط سبزی می‌خورند. از وقتی فهمیده‌‌اند سبزی کاری‌های جنوب پایتخت با فاضلاب‌های خانگی و صنعتی سیراب می‌شوند و قد می‌کشند، این خوردنی دوست داشتنی مثل گذشته دلچسب نیست.

زمین‌های پست جنوب تهران سال‌ها با فاضلاب سیراب شده و سال‌ها سبزی‌های رشد کرده با فاضلاب‌های خانگی، صنعتی و بیمارستانی در زنجیره غذایی مردم قرار گرفت؛ فاضلاب‌هایی مملو از ترکیبات بیماریزا، باکتری‌ها، ویروس‌ها، انگل‌ها، گازها و محلول‌هایی همچون آمونیاک، سولفات هیدروژن و سموم مهلک. اما در مرداد ماه خبر رسید که ۳۰۰ هکتار از سبزی کاری‌های منطقه ۲۰ یعنی همان زمین‌هایی که خاکش با فاضلاب خو کرده و سال‌ها با پساب‌ها سبز مانده، سالم‌سازی شده و دیگر فاضلاب به خوردشان نمی‌رود. حتی قائم مقام شهردار منطقه ۲۰ گفت آب‌های سطحی تصفیه شده به جای فاضلاب در اختیار کشاورزان قرار گرفته و در آینده ای نزدیک، مخزن ذخیره آب با حجم ۲۰ هزار مترمکعب از طریق بخش خصوصی ساخته می‌شود تا آب‌های مازاد خروجی از تصفیه‌خانه تهران به روستاهای پهنه جنوبی پایتخت هدایت و هزار هکتار از زمین‌های کشاورزی این منطقه با آب سالم سیراب شود.

نیمه پر لیوان (حذف فاضلاب از سبزی‌های پایتخت)

برای پیگیری خبر باید سری به جنوب شهر زد. کارگران مشغول چیدن سبزی‌ها هستند، سراغ لش آب را از آنها می‌گیریم، (همان آب کثیف و آلوده‌ای که به فاضلاب مشهور است و میان کشاورزان به لش آب) اما می‌گویند دیگر لش آبی در کار نیست و اشاره می‌کنند به اتاقک‌های آجری گوشه مزارع که محافظ موتورآب‌ها هستند. پای خروجی یکی از این موتور آب‌ها می‌رویم؛ موتوری که آبی زلال و شفاف را با قدرتی تمام از دل خاک خشک جنوب تهران بیرون می‌کشد و پای سبزی کاری‌ها می‌ریزد؛ هدررفت آب در جوی‌های خاکی دست کن، این چیزی است که توی ذوق می‌زند. این موتورهای آب برای کشاورزان سبزیکار ابزاری برای تبلیغ است. کسب و کار اینها پس از علنی شدن اخبار مربوط به آبیاری مزارع با فاضلاب لطمه خورده و برای جبران این صدمه حالا روی کلمه موتور آب مانور زیادی می‌دهند. زمین‌هایی که به قول کشاورزان با آب موتور آبیاری می‌شود، مشتری‌های گذری زیادی دارد که به اعتماد پارچه نوشته‌ها و بنرهای تبلیغی سبزی‌های سیراب شده با آب سالم را بی‌واسطه می‌خرند و به خانه می‌برند.

نیمه بسیار خالی لیوان (فاضلاب‎ها به کجا میروند ؟؟!!!!!)

در ادامه مسیر جنوب شهر و در امتداد مسیر فاضلاب پهلو به پهلوی روستای امامزاده ابوالحسن تا روستای اندرمان. سلطانعلی کشاورز سبزیکار اجازه ورود به زمین‌هایش را می‌دهد و ما را می‌برد پای کانال‌های خشک شده فاضلاب. خاک ترک خورده و از خشکی می‌نالد. این خاک بیش از چند دهه زیر پای فاضلاب‌ها بوده و تا عمقش آلوده به محتویات پساب‌هاست، اما به گفته سلطانعلی با فشار ماموران بهداشت و جهاد کشاورزی برای مسدود شدن کانال‌های عبور فاضلاب حالا خشکیده است؛ می‌گوید مدام می‎آیند و می‌روند و بابت استفاده مجدد از فاضلاب تهدید می‌کنند که کشاورزان هم حساب می‌برند و دنبال دردسر نمی‌گردند. چند متر آن سوتر از زمین‌های سلطانعلی، فاضلاب، آرام و بی هیاهو در کانالی عمیق از غرب به شرق در حال عبور است، آبی سیاه و پرزباله که در دوردست‌ها پای مزارع می‌ریزد. فاضلاب را که دنبال کردیم، جایی نمی‌ریخت بجز زمین‌های کشاورزی، آنجا که زمین‌های ذرت، گندم، جو، یونجه و بامیه، افقی سبز ساخته‌اند. چند ذرت کار آن حوالی تائید می‌کنند که کشت و کارشان با آب فاضلاب است. می‌گویند اگر فاضلاب نباشد کار آنها هم تمام است چون آب ِجایگزینی ندارند که دانه بپاشند و محصول درو کنند. انحراف فاضلاب از زمین‌های سبزی‌کاری به مزارع ذرت، بامیه، گندم و جو، حذف فاضلاب از یک گوشه و هدایتش به گوشه ای دیگر؛ این اتفاقی است که در جنوب تهران در جریان است.

یحیی ابطالی معاون سازمان حفظ نباتات می‌گوید: در کنار آبیاری سبزیجات با فاضلاب، مشکل دیگر هدایت فاضلاب‌های تصفیه نشده به مزارع کشاورزی است که مشکلی قابل ملاحظه است. اگر فاضلابی که مزارع را آبیاری می‌کند، از نوع فاضلاب‌های شهری باشد از بابت ۳ موضوع باید نگران بود؛ یکی وجود عناصر سنگین در آن، دیگری وجود نیترات‌ها و سوم بار میکروبی آن. آبیاری مزارع در درازمدت با فاضلاب‌های تصفیه نشده شهری سلامت و امنیت محصولات کشاورزی را به خطر می‌اندازد و در نهایت به تهدیدی برای سلامت مصرف‌کنندگان این محصولات تبدیل می‌شود.

موضوع زمانی حاد می‌شود که این فاضلاب‌ها در مسیر با فاضلاب‌های صنعتی مخلوط شوند و حجم زیادی از مواد آلاینده شیمیایی ازجمله فلزات سنگین و مواد آلی غیرقابل تجزیه را به مزارع منتقل کنند. فاضلاب‌های صنعتی در دراز مدت باعث تجمع مواد سمی و نمک‌ها در خاک می‌شوند و به احتمال زیاد این آلودگی‌ها را به محصولات کشت شده نیز منتقل می‌کنند، محصولاتی که برای انسان مضر هستند. البته اثرات منفی فاضلاب‌های صنعتی بر محصولات کشاورزی در درازمدت بروز می‌کند، ولی تبعاتی که برجا می‌گذارد سنگین و هزینه بر است. مثلاً در این فاضلاب‌ها عناصری همچون کادمیوم مس، منگنز، سرب، روی و نیکل وجود دارد که هر کدام موجب امراضی می‌شوند. مانند مس که تجمع بیش از حد آن در بدن موجب بیماری ویلسون (بیماری ناشی از تجمع مس در کبد یا مغز) می شود.

مشکلات تازه در راه است…

کانال‌های ورودی فاضلاب به سبزی کاری‌ها را که کورکردند، فاضلاب‌ها حذف نشد. فقط تغییر مسیر داد و باعث داستانی تازه شد. به این ترتیب زمین‌های سبزی کاری دو بخش شد؛ دسته اول آنهایی که به بی آبی خوردند و کشت و زرع را کنار گذاشتند و دسته دوم زمین‌هایی که راه میانبر را انتخاب کردند، نهراسیدند و دل به دریا زدند و چاه‌های غیرمجاز حفر کردند. در جنوب تهران زمین‌های بایر سبزی کاری عیان‌تر از آن است که دیده نشود. جابه جا در هر روستا زمین‌هایی که صاحبانشان نتوانسته اند آب جایگزین فاضلاب پیدا کنند، لخت و بی گیاه باقی مانده اند، اما در عوض کشاورزانی که حفرچاه را چاره کار دانسته اند زمین های خرمی دارند. همه این زمین ها چاه زده اند، از نوع غیرمجازش.یکی از صاحبان این زمین‌ها می‌گوید ۵۰ سال است سبزی می‌کارد و رزق خانواده‌اش از این کار است، پس چاه کنده تا روزنه روزی اش بسته نشود.

پس درجنوب تهران فاضلاب‌ها کورشد تا چاه‌ها ظاهر شود، آن هم در پهنه‌ای که طبیعتش سال‌هاست طاقت برداشت آب ندارد. اگر آمارهای رسمی را مرور کنیم دردسر چاه‌ها برای استان تهران بهتر رو می‌شود. خسرو ارتقایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه ای تهران همین اواخر به خبرگزاری موج گفته‌است که استان تهران ۲۲ هزار و ۴۱ حلقه چاه غیرمجاز دارد که سالانه ۳۷۰ میلیون مترمکعب آب برداشت می‌کنند و هر سال نیز ۱۵ میلیون مترمکعب بر برداشت هایشان می‌افزایند. این سوا از ۱۳ هزار حلقه چاه مجازی است که منابع آب را تخلیه می‌کنند و ۴۵۰۰ حلقه از آنها آب به زمین‌های کشاورزی می‌ریزند و لوله چاه‌های مجاز و غیرمجاز شرایط سختی را برای تهران ایجاد کرده و البته باعث اتخاذ سیاستی برای پلمب چاه‌های غیرمجاز شده‌است، سیاستی که در مرحله اول، بستن ۲۰۰۰ چاه غیرمجاز را نشانه گرفته، ولی طبق آخرین آمارها فقط موفق به تعطیلی ۲۰۰ حلقه چاه تا امروز شده است.

فاضلاب‌ها که از چرخه آبیاری زمین‌های سبزی کاری حذف شدند، یک به هیچ به نفع سبزی‌های جنوب تهران و مشتریان آنها شد، اما در عوض فشاری مضاعف به منابع آب تهران وارد شد، دشت هایی از ورامین تا پاکدشت، از هومند تا آبسرد. شواهد نشان می‌دهد برداشت‌های بی رویه آب از طریق چاه‌های غیرمجاز که عمقش تا ۱۰۰ متر نیز می‌رسد، باعث فرونشست زمین در دشت‌های تهران از ۱۶ تا ۳۶ سانتی متر شده و عامل کسری آبخوان دشت ورامین به ارتفاع ۲ متر و دشت هومند و آبسرد تا ۵ متر شده است. با این حال سبزیکارهای جنوب تهران مخفیانه چاه حفر می‌کنند تا زمین هایشان بایر نماند و بیکار نشوند؛ این تازه‌ترین تاوان برنامه حذف فاضلاب برای آبیاری مزارع و تصفیه نشدن فاضلاب‌ها برای امور کشاورزی به اندازه نیاز است.

منبع : خبرگزاری جام جم